Nowelizacja kodeksu cywilnego – zmiany w przepisach dotyczących przedawnienia roszczeń

9 lipca 2018 r., weszła w życie ustawa z dnia 13 kwietnia 2018 r., o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2018 poz. 1104; dalej: ustawa o zmianie ustawy kodeks cywilny), która wprowadziła zasadnicze zmiany w terminach przedawnienia roszczeń oraz wzmocniła pozycję konsumenta w sporze z przedsiębiorcą. Z uwagi na doniosłość wprowadzonych zmian, w pełni uzasadnionym wydaje się ich omówienie.

Zmiany w kodeksie cywilnym

Stosownie do przepisu art. 117 k.c., z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba, że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne. Ustawa o zmianie ustawy kodeks cywilny, wprowadziła do kodeksu cywilnego art. 117 § 2¹ k.c., zgodnie z którym po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia. Brzmienie przepisu jednoznacznie wskazuje, iż różnicuje on w zasadniczy sposób sytuację konsumenta i przedsiębiorcy, mianowicie, osoba, której przysługuje przedawnione roszczenie przeciwko konsumentowi nie może się  domagać jego zaspokojenia. Co za tym idzie ustawa przyznała sądom uprawnienie do stwierdzenia, że termin przedawnienia upłynął i to niezależnie od tego, czy konsument ten zarzut podniósł. Przed dniem 9 lipca 2018 r., przedawnienie roszczenia sąd brał pod uwagę tylko w wypadku podniesienia takiego zarzutu przez stronę postępowania. Nie ulega zatem  wątpliwości, iż celem przyświecającym ustawodawcy była chęć polepszenia sytuacji konsumenta. Ustawa przewiduje jednak wyjątek od wprowadzonej w art. 117 § 2¹ k.c., zasady.

Zgodnie z art. 117¹ k.c.,  w wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności. Korzystając z uprawnienia, o którym mowa powyżej sąd powinien rozważyć w szczególności:

• długość terminu przedawnienia;
• długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia;
• charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.

Użyty przez ustawodawcę zwrot w szczególności wskazuje, iż katalog przesłanek ma charakter otwarty, a co za tym idzie sąd może wziąć pod uwagę również inne okoliczności, jeśli uzna to za uzasadnione. Analiza przepisu prowadzi do wniosku, że stosowanie sformułowanych w przepisie przesłanek będzie w dużej mierze uzależnione od uznania sądu.

Należy pamiętać, iż uprawnienie sądu do nieuwzględniania zarzutu przedawnienia będzie przysługiwało tylko w wypadku roszczeń przeciwko konsumentom, co za tym idzie, przepis powyższy nie znajduje zastosowania w sprawach między innymi osobami, będącymi stronami stosunków cywilnoprawnych.

Omawiana ustawa wprowadziła także zmiany w zakresie terminu przedawnienia roszczeń. Zgodnie z przepisem art. 118 k.c.,  jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata. Ustawodawca skrócił termin przedawnienia z 10 do 6 lat. Termin przedawnienia roszczeń o świadczenia okresowe nie uległ zmianie i wynosi 3 lata. Co istotne i warte odnotowania, począwszy od dnia 9 lipca 2018 r., – koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba, że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na brzmienie przepisów przejściowych. Jak wynika z art. 5 ust. 1 omawianej ustawy, do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie  ustawy o zmianie ustawy kodeks cywilny i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych stosuje się od dnia 9 lipca 2018 r., przepisy tej ustawy – co za tym idzie, termin przedawnienia roszczeń, powstałych przed dniem 9 lipca 2018 r., i w tym  dniu nieprzedawnionych ulega skróceniu do lat 6..

Na szczególną uwagę zasługuje art. 5 ust. 3, zgodnie z którym,  do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, których terminy przedawnienia są określone w art. 118 i art. 125 § 1 ustawy zmienianej w art. 1, stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu dotychczasowym – tym samym roszczenia przysługujące konsumentom, powstałe przed dniem wejścia w życie omawianej ustawy i w dniu jej wejścia w życie nieprzedawnione ulegają przedawnieniu na dotychczasowych zasadach – to jest odpowiednio z upływem 10 lat lub 3 lat.

Natomiast jeśli chodzi o roszczenia przysługujące przeciwko konsumentom, stosownie do art. 5 ust. 4  –  roszczenia przedawnione przysługujące przeciwko konsumentowi, co do których do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy nie podniesiono zarzutu przedawnienia, podlegają z tym dniem skutkom przedawnienia określonym w ustawie zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą. Należy przez to rozumieć, iż osoba, której przysługuje roszczenie przeciwko konsumentowi, które w dniu 9 lipca 2018 r., było przedawnione, nie może domagać się jego zaspokojenia. Tak jak w przypadku art. 117 § 2¹ k.c., ustawa przyznała więc sądom uprawnienie do stwierdzenia, że termin przedawnienia upłynął i to niezależnie od tego, czy konsument ten zarzut podniósł. Treść przepisów przejściowych jednoznacznie wskazuje, iż stanowią one kolejny ukłon ustawodawcy w kierunku konsumentów.

Ustawa o zmianie ustawy kodeks cywilny wprowadziła zmiany także w przepisach dotyczących przedawnienia roszczeń stwierdzonych prawomocnym wyrokiem sądu albo ugodą sądową.

Stosownie do art. 125 k.c.,  roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd przedawnia się z upływem sześciu lat. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości przedawnia się z upływem trzech lat. Z powyższego wynika, iż termin przedawnienia roszczeń stwierdzonych prawomocnym wyrokiem sądu lub ugodą zawartą przed sądem uległ skróceniu z 10 do 6 lat, zaś termin przedawnienia roszczeń obejmujących świadczenia okresowe oraz świadczenia okresowe należne w przyszłości nie uległ zmianie i wynosi 3 lata.

Omawiana ustawa wprowadziła również zmiany w przepisach kodeksu cywilnego dotyczących sprzedaży. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 568 §  2.  k.c., roszczenie o usunięcie wady lub wymianę rzeczy sprzedanej na wolną od wad przedawnia się z upływem roku, licząc od dnia stwierdzenia wady. Jeżeli kupującym jest konsument, bieg terminu przedawnienia nie może zakończyć się przed upływem terminów określonych w § 1 zdanie pierwsze (2 lata – w przypadku wad rzeczy fizycznej zaś w przypadku nieruchomości  – 5 lat od wydania rzeczy).

Zmiany w procedurze cywilnej

Ustawa o zmianie ustawy kodeks cywilny  wprowadziła także szereg zmian w przepisach kodeksu postępowania cywilnego.

Za najważniejszą z nich należy uznać dodany do art. 187 § 1 pkt 1¹ k.p.c., nakładający na powoda  obowiązek oznaczenia w pozwie daty wymagalności roszczenia w sprawach o zasądzenie roszczenia.

Zmianie uległy także przepisy dotyczące egzekucji z rachunków bankowych – od dnia 9 lipca 2018 r., w celu dokonania egzekucji z wierzytelności z rachunku bankowego komornik ogólnej właściwości dłużnika przesyła do banku, w którym dłużnik posiada rachunek, zawiadomienie o zajęciu wierzytelności pieniężnej dłużnika pochodzącej z rachunku bankowego do wysokości należności będącej przedmiotem egzekucji wraz z kosztami egzekucyjnymi i wzywa bank, aby nie dokonywał wypłat z rachunku bez zgody komornika do wysokości zajętej wierzytelności albo zawiadomił komornika w terminie siedmiu dni o przeszkodzie do przekazania zajętej kwoty; zawiadomienie jest skuteczne także w przypadku niewskazania rachunku bankowego (art. 889 § 1 pkt 1 k.p.c.).

Nadto, od dnia 9 lipca 218 r., na mocy wprowadzonego przepisu art. 889² k.p.c., bank przekazuje środki pieniężne z zajętego rachunku na rachunek bankowy komornika niezwłocznie po upływie siedmiu dni od dnia doręczenia zawiadomienia o zajęciu. Jednakże w razie egzekucji bieżących alimentów lub rent bank niezwłocznie przekazuje środki pieniężne z zajętego rachunku na rachunek bankowy komornika. To zasadnicza zmiana bowiem wcześniej banki były zobowiązane do bezzwłocznego przekazania na rachunek komornika zajętych kwot, co w praktyce uniemożliwiało dłużnikowi podjęcie obrony nawet w wypadku, gdy zajęcie było bezzasadne, z uwagi na wcześniejszą spłatę zadłużenia.

Zmiany w przepisach dotyczących egzekucji w postępowaniu administracyjnym

Co istotne, omawiana ustawa dokonała analogicznych zmian w przepisach ustawy  z dnia 17 czerwca 1966 r., o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. dalej: u. p. e. a.)

Zgodnie ze znowelizowanym przepisem art. 80 § 1 u. p. e. a.,  organ egzekucyjny dokonuje zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego przez przesłanie do banku zawiadomienia o zajęciu wierzytelności pieniężnej zobowiązanego z rachunku bankowego do wysokości egzekwowanej należności pieniężnej wraz z odsetkami z tytułu niezapłacenia w terminie dochodzonej wierzytelności oraz kosztami egzekucyjnymi. Organ egzekucyjny jednocześnie wzywa bank, aby bez zgody organu egzekucyjnego nie dokonywał wypłat z rachunku bankowego do wysokości zajętej wierzytelności, lecz niezwłocznie po upływie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia przekazał zajętą kwotę organowi egzekucyjnemu na pokrycie egzekwowanej należności albo zawiadomił organ egzekucyjny o przeszkodzie w dokonaniu wpłaty, w tym również o nieprowadzeniu rachunku bankowego zobowiązanego.

Analiza omawianych przepisów wskazuje, iż ustawodawca ujednolicił zasady dotyczące egzekucji z rachunków bankowych w postępowaniu cywilnym i administracyjnym.

Dodano: 09.09.2018, do Aktualności